Muzej Krajine devet decenija čuva svedočanstva o bogatoj istoriji i tradiciji Negotinske Krajine. Jedan od prvih kompleksnih muzeja južno od Beograda verno oslikava složene istorijske događaje i ličnosti ovog kraja – od junaka Prvog srpskog ustanka Hajduk Veljka, do najznačanijeg domaćeg kompozitora Stevana Mokranjca. Pod okriljem Muzeja su vekovima stara duhovna i svetovna zdanja kao i antički lokaliteti koji daju posebnu istorijsku vrednost Negotinskoj Krajni. Sami objekti – centralna zgrada Muzeja Krajine, Rodna kuća Stevana St. Mokranjca i Muzej Hajduk Veljka nalaze se u neposrednoj blizini centra Negotina i otvoreni su za posetioce svakog dana u nedelji. Muzej godišnje poseti oko 20.000 ljudi.
Galerija Mokranjčeve rodne kuće bila je ispunjena do poslednjeg mesta u petak, 7. novembra 2025. na promociji knjige „Pad zapadne dominacije“ autora pukovnika Sretena Egerića
Muzej Krajine u Negotinu započeo je 3. novembra 2025. godine konzervatorsko – restauratorske radove po projektu: „Arheološko nalazište Vrelo – Šarkamen. Projekat konzervatorsko-restauratorskih radova na
U Muzeju Krajine u Negotinu 5. novembra 2025. godine, svečano je potpisan Protokol o saradnji između Muzeja žrtava genocida i Muzeja Krajine. Protokol su potpisali
Stevan Stojanović Mokranjac rođen je na svetog Stefana, 9. januara 1856. godine u Negotinu, a najveći deo života proveo je u Beogradu. Preminuo je u Skoplju na početku Prvog svetskog rata, 29. septembra. Mladi Mokranjac je tokom redovnog školovanja u Negotinu, Zaječaru i Beogradu pouke o muzici dobijao površno i neredovno. Ipak, imao je prilike da sluša raznovrsno narodno pevanje i crkveno pojanje, tada još izuzetno živo u usmenoj tradiciji.
Nakon završene Gimnazije uz podršku i pomoć Prvog beogradskog pevačkog društva i uz državnu stipendiju, studije muzike je započeo u Minhenu (1879), a nastavio i dovršio u Rimu (1884/85) i Lajpcigu (1885/87).
Po povratku u Beograd (1887), kao već obrazovan muzičar, postao je dirigent crkvenog hora Kornelije Stanković i Prvog beogradskog pevačkog društva.
Kao kompozitor Mokranjac je dosledno išao putem negovanja nacionalnog muzičkog stila, koji je u srpskoj muzici polovinom XIX veka započeo Kornelije Stanković, sa podjednakim žarom i na polju svetovne i na polju crkvene muzike. Realistički je sagledao prilike u Beogradu i tadašnjoj Srbiji, pa se opredelio za horsko “a capella” stvaralaštvo, koje je u toj sredini imalo i slušaoce i izvođače. Crkvenom pojanju je bio posvećen celog života. Na osnovu tradicionalnih napeva pisao je horsku duhovnu muziku od studentskih dana do kraja života.
Na temeljima narodne umetnosti stvorio je muzička dela neprolazne vrednosti: petnaest Rukoveti, Liturgiju Svetog Jovana Zlatoustog, Kozar… a delujući kao dirigent izveo ih je u mnogim gradovima Evrope.
Pored izuzetnog kompozitorskog opusa, Stevan Mokranjac je značajno doprineo institucio-nalnom oblikovanju srpskog muzičkog života. Osnivanjem prvog Gudačkog kvarteta 1889. godine, dao je snažan podsticaj razvoju kamerne muzike u Beogradu. Ključan trenutak bio je i susret u Berlinu s pijanistom Cvetkom Manojlovićem, koji ubrzo dolazi u Beograd gde zajedno, 1899. godine, osnivaju Muzičku školu – ustanovu koja je postala temelj formalnog muzičkog obrazovanja u Srbiji. Mokranjac je inicirao i osnivanje važnih profesionalnih udruženja: Saveza pevačkih društava 1903. i Udruženja srpskih muzičara 1907. godine, čime je doprineo organizacionom uređenju i umrežavanju muzičkog života u Srbiji. Njegov rad bio je priznat i van nacionalnih okvira – izabran je za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije 1906. godine, kao i za dopisnog člana Francuske akademije umetnosti 1911. godine.
Hajduk Veljko Petrović rođen je u selu Lenovcu u Crnoj Reci oko 1780. godine. Preci njegovih roditelja, oca Petra i majke Petrije, doseljeni su u Crnu Reku sredinom 18. veka, po nekima sa Kosova ili iz novopazarskog sandžaka, po drugima iz Crne Gore sa Morače.
Veljka nemirni duh još 1803. godine vodi u hajduke. Četovao je sa poznatim harambašom Stanojem Glavašem, koji ga je u zimu iste godine poslao u selo Dubonu, u Smederevskoj nahiji. Tu se Veljko oženio Stanojevom rođakom Marijom, sa kojom je dobio dvoje dece.
U početku Prvog srpskog ustanka Veljko je ratovao sa Stanojem Glavašem, Đušom i Vujicom Vulićevićem. Godine 1807. postao je buljubaša i iste godine uz dozvolu Sovjeta diže na ustanak svoj rodni kraj, Crnu Reku. Lična hrabrost i junaštvo od Veljka vrlo brzo čini jednog od najvećih srpskih heroja o kome se pesme pevaju i već za života ga uvode u legendu. Karađorđe ga 1811. imenuje za vojvodu Negotinske nahije i iz Banje šelje u Negotin, gde je junački poginuo braneći Krajinu od Turaka.
Hajduk Veljko Petrović, vojvoda Krajinski, čuvao je istočnu granicu Srbije, obezbeđivao red i mir u Krajini, utvrđivao grad i šančeve oko njega, čime je doprineo da Negotin dobije značajnu ulogu u obezbeđenju srpske granice prema turskoj vidinskoj armiji. Početkom jula 1813. godine, kod sela Bukovča, dolazi do prvog većeg boja u kome je Veljko sa svojim bećarima donogu potukao deo turske vojske. Posle tri dana velika turska vojska prešla je Timok i uputila se ka Negotinu. Uprkos savetima mnogih da bi sa raspoloživom vojskom, koja je brojala manje od 3.000 ljudi naspram 16.000 Turaka, Krajinu mogao uspešnije da brani sa okolnih brda, Veljko, ipak, odlučuje da Turke sačeka u utvrđenom Negotinu.
Devetnaestog dana odbrane, 30. jula/11. avgusta 1813. godine, poginuo je Hajduk Veljko na Abraševom šancu, u trenutku kada je bodrio svoje borce da istraju. Tursko đule okončalo je život proslavljenog Krajinskog vojvode. Savremenici su zabeležili da je Veljko u tom trenutku izgovorio samo polovinu reči Drž.., nakon koje je pao mrtav pored šanca. Najbliži saborci sklonili su Veljka sa bojišta da ga Turci ne bi pronašli, i iste noći ga je brat Milutin sahranio u porti Stare crkve. Ostao je zapamćen po rečenici Glavu dajem, Krajinu ne dajem.
